Büyük depremden sonra daha küçük ölçeklerde meydana gelen artçı depremler, levhaların hareket etmeye devam etmesiyle oluşur. Daha küçük boyutlu olmalarına rağmen çok sık oldukları için korkutucu olabilirler. Peki tam olarak bu kavram ne anlama geliyor? İşte artçı depremler hakkında bilinmesi gerekenler...
Deprem kuşağında yer alan Türkiye’de birden fazla aktif fay hattı bulunuyor. Yerkabuğunu oluşturan kayaçların bir yüzey boyunca kırılması ve oluşan iki parçanın birbirine göre göreceli olarak yer değiştirmesine fay adı veriliyor.
Deprem ise; yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına deniyor.
Depremler; kayalık bir alanda oluşan gerilmenin ani bir harekete yol açacak kadar yükselmesiyle oluşuyor.
Bu hareket, kayanın en zayıf noktasında kırılmasıyla yeni bir fay oluşturabilir yada kaya var olan fay boyunca kayıyor. Bunun sonucunda, gerilmenin boşalmasıyla olağanüstü büyük boyutta enerji açığa çıkıyor. Bu enerjinin çevredeki kaya kütlelerinde oluşturduğu titreşim depremi yaratıyor.
Deprem ölçümlerinde richter ölçeği kullanılıyor. Bir büyük depremden birkaç hafta ya da birkaç saniye önce oluşan, büyük depremin oluştuğu alan içinde ya da bu alan yakınında ortaya çıkan küçük sarsıntılara öncü deprem adı veriliyor.
Peki artçı deprem nedir, nasıl oluşur?
Artçı deprem, şiddetli depremlerin ardından olan depremlere denilmektedir. Bu depremler uzun bir süre devam eder ve büyük depremle kırılmış yer altı tabakalarının iyice yerleşmesini sağlar.
Yerin derinliklerinde meydana gelen fiziksel ve kimyasal değişim süreci içerisinde, farklı şiddetlerde depremler meydana gelir. Bu depremler ile beraber dünya tabakalarında katmanlar birbiri üzerinden geçer ve yerleşir. Böylece sarsıntılar oluşur ve deprem meydana gelir. Ancak bu yerleşim tek seferde tamamlanmaz.
Süreç içerisinde tabakalar birbiri arasında kayarken yerleşim devam eder. Böylece ana depremden sonra farklı zaman dilimleri içerisinde artçı depremler oluşur. Küçük yerleşimler dünya tabakasında meydana geldiği için, ana depreme göre daha küçük sarsıntılar ortaya çıkar.
Üstelik bu artçı depremler o kadar fazladır ki, insanlar sadece belirli miktarını hisseder. Ana depremin ardından hissedilmeyen daha yüzlerce artçı deprem yaşanır. Böylece yeraltındaki tabakalarda yerleşim süresince artçı depremler değişik şiddetlerde devam eder.
Küçük sarsıntılar olsa da ana depremin zayıflattığı yapıların yıkılmasına neden olabilir ve ana depremden daha fazla hasar verebilirler.
Artçı deprem anında ne yapmalıyız?
Deprem anında bir bina içerisindeysek eğer:
- Kesinlikle panik yapılmamalıdır.
- Sabitlenmemiş dolap, raf, pencere vb. eşyalardan uzak durulmalıdır.
- Varsa sağlam sandalyelerle desteklenmiş masa altına veya dolgun ve hacimli koltuk, kanepe, içi dolu sandık gibi koruma sağlayabilecek eşya yanına çömelerek hayat üçgeni oluşturulmalıdır.
- Baş iki el arasına alınarak veya bir koruyucu (yastık, kitap vb) malzeme ile korunmalıdır. Sarsıntı geçene kadar bu pozisyonda beklenmelidir.
- Güvenli bir yer bulup, diz üstü ÇÖK, Başını ve enseni koruyacak şekilde KAPAN, Düşmemek için sabit bir yere TUTUN
- Merdivenlere ya da çıkışlara doğru koşulmamalıdır.
- Balkona çıkılmamalıdır.
- Balkonlardan ya da pencerelerden aşağıya atlanmamalıdır.
- Kesinlikle asansör kullanılmamalıdır.
- Telefonlar acil durum ve yangınları bildirmek dışında kullanılmamalıdır.
- Kibrit, çakmak yakılmamalı, elektrik düğmelerine dokunulmamalıdır.
- Tekerlekli sandalyede isek tekerlekler kilitlenerek baş ve boyun korumaya alınmalıdır.
- Mutfak, imalathane, laboratuvar gibi iş aletlerinin bulunduğu yerlerde; ocak, fırın ve bu gibi cihazlar kapatılmalı, dökülebilecek malzeme ve maddelerden uzaklaşılmalıdır.
- Sarsıntı geçtikten sonra elektrik, gaz ve su vanalarını kapatılmalı, soba ve ısıtıcılar söndürülmelidir.
- Diğer güvenlik önlemleri alınarak gerekli olan eşya ve malzemeler alınarak bina daha önce tespit edilen yoldan derhal terk edilip toplanma bölgesine gidilmelidir.
- Okulda sınıfta ya da büroda ise sağlam sıra, masa altlarında veya yanında; koridorda ise duvarın yanına hayat üçgeni oluşturacak şekilde ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketi ile baş ve boyun korunmalıdır.
- Pencerelerden ve camdan yapılmış eşyalardan uzak durulmalıdır.
Deprem anında açık alandaysak eğer:
- Enerji hatları ve direklerinden, ağaçlardan, diğer binalardan ve duvar diplerinden uzaklaşılmalıdır. Açık arazide çömelerek etraftan gelen tehlikelere karşı hazırlıklı olunmalıdır.
- Toprak kayması olabilecek, taş veya kaya düşebilecek yamaç altlarında bulunulmamalıdır. Böyle bir ortamda bulunuluyorsa seri şekilde güvenli bir ortama geçilmelidir.
- Binalardan düşebilecek baca, cam kırıkları ve sıvalara karşı tedbirli olunmalıdır.
- Toprak altındaki kanalizasyon, elektrik ve gaz hatlarından gelecek tehlikelere karşı dikkatli olunmalıdır.
- Deniz kıyısından uzaklaşılmalıdır.
Yolculuk esnasında ise:
- Sarsıntı sırasında karayolunda seyir halindeyseniz;
- Bulunduğunuz yer güvenli ise; yolu kapatmadan sağa yanaşıp durulmalıdır. Kontak anahtarı yerinde bırakılıp, pencereler kapalı olarak araç içerisinde beklenmelidir. Sarsıntı durduktan sonra açık alanlara gidilmelidir.
- Araç meskun mahallerde ya da güvenli bir yerde değilse (ağaç ya da enerji hatları veya direklerinin yanında, köprü üstünde vb.); durdurulmalı, kontak anahtarı üzerinde bırakılarak terk edilmeli ve trafikten uzak açık alanlara gidilmelidir.
- Sarsıntı sırasında bir tünelin içindeyseniz ve çıkışa yakın değilseniz; araç durdurulup aşağıya inilmeli ve yanına yan yatarak ayaklar karına çekilip, ellerle baş ve boyun korunmalıdır.
- Kapalı bir otoparkta iseniz; araç dışına çıkılıp, yanına yan yatarak, ellerle baş ve boyun korunmalıdır. Yukarıdan düşebilecek tavan, tünel gibi büyük kitleler aracı belki ezecek ama yok etmeyecektir. Araç içinde olduğunuz takdirde, aracın üzerine düşen bir parça ile aracın içinde ezilebilirsiniz.
- Gerekmedikçe, kesinlikle metro ve trenden inilmemelidir. Elektriğe kapılabilirsiniz veya diğer hattan gelen başka bir metro yada tren size çarpabilir.
- Sarsıntı bitinceye kadar metro ya da trenin içinde, sıkıca tutturulmuş askı, korkuluk veya herhangi bir yere tutunmalı, metro veya tren personeli tarafından verilen talimatlara uyulmalıdır.