Eskişehir Büyükşehir Belediyesi büyük bir tramvay alımı ihalesi daha gerçekleştirecek. 15 adet tramvay daha alacak...
Bu ihale ile ilgili Sabah gazetesindeki köşesinde Dilek Güngör geçtiğimiz günlerde "Yabancıya teslim ihale!" başlıklı ilginç bir yazı yazdı.
Yazıda, "Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Avrupa Yatırım Bankası'ndan aldığı 40 milyon euroluk krediyle 15 adet yeni tramvay ve yedek parça ihalesine çıkıyor. İhale 1 Haziran'da yapılacak. Belediye şartnameye öyle maddeler koymuş ki, bir tek ihaleyi vermek istediği yabancı firmanın adını yazmamış! Üstelik, ihalenin parasını aldığı Avrupa Yatırım Bankası'nın kılavuzundaki kuralları (Krediyi kullanacağınız ihalede rekabeti engelleyecek maddeler koyamazsınız) bile hiçe saymış... İhaleye kazayla Ankara ve Bursa'daki yerli tramvay üreticileri girer korkusuyla adeta 40 takla atmışlar!" diyor...
Özetle, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi'nin ihale şartnamesini, yerli üreticilerin ihaleye katılamayacak şekilde hazırladığını savunuyor. (Yazının tamamını bu linkten okuyabilirsiniz)
***
Ben şimdi sizi biraz geçmişe götürmek istiyorum...
Eskişehir'de tramvay projesi ilk başladığında da "Tramvayı neden TÜLOMSAŞ'a ürettirmiyoruz" tartışması vardı... Yılmaz Büyükerşen'in en başından beri TÜLOMSAŞ'ın tramvay üretemeyeceğini savunduğu herkesin malumu... Eskişehir yıllarca bunu tartıştı ve Büyükerşen'in tavrı değişmediği için de Eskişehir'de tramvay üretimine yönelik adımlar atılamadı. Çünkü bu konuda ilk adımı atması gereken Eskişehir Büyükşehir'di...
Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Eskişehir'deki tramvay projesine yabancı Bombardier firması ile başladı ve devam etti...
Yalnız o süre zarfında önemli bir şey oldu. Başta Bursa, Eskişehir'in yapamadığını yapıp yerli üretim kendi tramvayını üretmeye başladı. Türkiye'de yerli tramvay üretimi arttı, diğer şehirlere de yayıldı...
Oldu sene 2016... Eskişehir Büyükşehir'in yeniden tramvay alması gündeme geldi. İhaleye çıkıldı. Artık o yıllarda böyle ihalelerde "yerli üretim şartı" getirilirken, Eskişehir Büyükşehir'in ihalesinde böyle bir şey yoktu. Tersine hatta yerli firmaların aleyhine, yabancı firmaların lehine şartlar yer alıyordu...
O dönemde, Mart 2016'da Bursa’da yerli tramvay üreten Durmazlar Makine’nin İş Geliştirme Direktörü Abdullah Bocan ile de bir söyleşi yapmıştım. Bocan ihaledeki şu noktalara dikkat çekip eleştirmişti:
- TÜLOMSAŞ’ın yer aldığı ve demiryollarının kalbi denebilecek Eskişehir’de Büyükşehir Belediyesi tarafından çıkılan ihalede nasıl olur da yerli üretici lehine hiçbir avantaj uygulanmaz.
- Devlet belediyelere yerli üretimi teşvik için böyle hak tanırken, Türkiye'de son yıllardaki tramvay ihalelerinde yerli üretici lehine avantajlar uygulanırken, en az yüzde 40-50 yerlilik oranı ihalelerde istenirken, neden Eskişehir Büyükşehir'in ihalesinde bunlar yok.
- “Teknolojik Ürün Belgesi” de hiçe sayılıyor ve bu belgeye ilave olarak alacağı araçların daha önce aynısının üretilmiş olması şartı koyuluyor. Bu durum yerli üreticileri tamamen ihaleye giremez durumda bırakıyor.
- Dünya standardı 1435 milim ray aralığıdır. Birçok firma da üretimlerini buna göre yapıyor, ancak bu yerli firmaların 1000 milim (1 metre) için üretemeyeceği anlamına gelmiyor. Büyükşehir Belediyesi’nin ihalesindeki anlaşılmaz durum, “daha önce 1000 milime göre proje üretmiş olma, buna göre araç üretmiş olma, bu araçların en az 500 kilometre gitmiş” şartı olması.
- Büyükşehir Belediyesi’nin tramvay alımı ihalesinde “8 ayda teslim edilmesi” şartı da var. Bizim bu sektördeki deneyimlerimize göre 14 tramvayın teslim edilmesi ortalama 14-15 ay gibi bir sürede ancak olabilir. 8 ayda teslim edebilmek için bu araçların önceden elinizde hazır olması gerekir.
- Büyükşehir Belediyesi’nin ihaleye çıkmadan önce maliyet araştırması olarak yerli üreticilerden teklif almamasını da garipsedik ve üzüldük.
2016'daki durum tam olarak buydu...
Ve Nisan 2016'da 2Eylül gazetesindeyken "Fiyat farkı inanılmaz" başlıklı bir haber yaptım... Haber şuydu: "Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, 2012’de tanesi 2 milyon 740 bin avroya 10 tramvay alırken, aynı dönemde Bursa Büyükşehir Belesiyesi tanesini 1 milyon 721 bin 500 avroya almış" Eskişehir yabancı firmadan, Bursa yerli firmadan...
Bu haber aslında şunun özetiydi: TÜLOMSAŞ'a hep mesafeli duran, TÜLOMSAŞ'ın yerli tramvay üretemeyeceğini ileri süren, bu konuda anlaşmaktan kaçınan Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen, Eskişehir'in kendi yerli tramvayını üretmesinin de önünü tıkarken, Bursa'da tam tersi yaşanarak Bursa Büyükşehir'in önünü açması ile bir yerli firma yerli tramvayları gayet de güzel üretmeye başladı... Ve Bursa sadece kendi yerli tramvayını üretme ve bu konuda sanayisini geliştirmekle kalmadı, maddi anlamda da şehri kâra geçirdi...
Peki 2016'da Eskişehir’deki ihaleyi kim kazandı? Yine Avrupalı bir firma, Skoda firması...
Yine o yıllarda, Büyükerşen'in savunması neydi? "Bizim tramvaylar Rolls Royce"... Yani Eskişehir'deki tramvaylar çok daha lüksmüş, kaliteliymiş, o yüzden pahalıymış... Yerli tramvaylar kalitesizmiş... Peki yine 2016'da gazeteci Ali Baş, yurtdışındaki bir fuarda Eskişehir'e aynıları gelecek olan Skoda'nın ürettiği tramvayları inceleyen Büyükerşen'in Skoda yetkililerine ne dediğini yazıyordu: "Eskişehir'e yatırıma gelin. TÜLOMSAŞ gibi bir firmamız var. Bakım onarımları ve çok daha fazlasını burada yapabilirsiniz”
Yani, yurtdışı firmalar gelsin, bakım onarımları da bizim "gariban" yerli firmalar halleder! O dönem Büyükerşen'in bu sözleri de çok tepki toplamıştı.
Peki 2018'de ne öğrendik? Biz Eskişehir'de Skoda'dan tanesi 1,9 milyon avroya tramvay almışız... Bursa'daki firma tanesi 1,7 milyon avroya Polonya'ya tramvay ihraç eder hale gelmiş...
Biz güya tramvayların “Rolls Royce”u olan yabancı tramvaylara daha fazla para öderken, yanıbaşımızdaki Bursa ve diğer şehirleri geç, elin Polonyalısı bile yanıbaşımızda üretilen tramvayları daha ucuza alıp biner hale gelmiş...
Yerli firmalar dünyadaki firmalarla yarışır hale geldiklerini yıllar önce kanıtlamış, Türkiye'de birçok şehir yerli tramvay kulanıyor, üstüne üstlük birçok ülkeye ihraç ediliyor... Eskişehir'e halen "Rolls Royce"lara bindiği yutturulmaya çalışılıyor...
***
Şimdi gelelim asıl mevzuya ve haziran ayında yapılacak ihaleye...
Yeni 15 adet tramvay alımı Avrupa Yatırım Bankası'ndan sağlanacak kredi ile yapılacak. Tamam...
Yalnız Dilek Güngör de yazmış, ihalede dikkat çeken bir detay var... Özetle, "Bu ihaleye ancak son 10 yılda toplam sözleşme değeri 60 milyon euroluk en az üç tramvay ve yedek parça teslimatı yapan firmalar girebilir. Son beş yılda benzer yapı ve karmaşıklıkta 10 tramvay üretip, teslim edenleri alırız” demişler...
İkinci bir nokta, şartnamede açıkça, "Yerli marjı uygulanmayacaktır" diyor...
Ve Dilek Güngör'ün yazısında dikkat çeken bir cümlesi de var: "Söyleyeyim, bunu yapabilecek benim bildiğim bir tek Fransızlar var!"
İlginç... Çünkü biliniyor ki, Yılmaz Büyükerşen'in Fransa ile bir bağı var. Kendisi Cumhurbaşkanı François Mitterand imzalı “Legion D’Honneur Nişanı” almış, bu şerefe layık görülmüş bir kişidir... Ve Fransız büyükelçileri ve yetkilileri de sıklıkla Eskişehir'i ziyaret ederler... Fransa'daki bazı heykellerin kopyalarının Eskişehir'de de olmasından dolayı değildir herhalde bu ziyaretler, ama tekrar şöyle bir baktım, gerçekten ziyaretler dikkat çekici bir boyutta.... Fransa ile çok samimiyiz, ama Eskişehir olarak bundan çok haberimiz yok.
Ve yine dikkatimizi çekti ki, Fransızların Eskişehir'e ilgisi son dönemde daha da artmış durumda sanki...
Kasım 2021'de Fransa Ankara Büyükelçisi Herve Magro ve beraberindeki heyet, Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen’i özel bir ziyarette bulunmuştu. Ziyaretle ilgili açıklamada ise, Büyükerşen ve büyükelçinin çevre ve sanat projeleri ile ilgili konuştuğu belirtilmişti.
Tam da tramvay ihalesi hazırlıkları sürerken...
Acaba laf açılmıştır da, şehir ulaşımından ve tramvaylardan da bahsetmişler midir, bilmiyoruz...
Yine daha birkaç gün önce Fransa Büyükelçiliği Tarım Müşaviri Francois Viel Eskişehir'e geldi... Anlayacağınız Fransa'dan heyetler gelip gidiyor...
Büyükerşen, Avrupa ile sıkı bağları olan bir siyasetçi. Elbette, Eskişehir'i "Avrupa şehri" yaparken Avrupalı büyükelçilerin daha çok ilgisine mazhar olabilir... Bunda garip bir durum yok.
Ama işte... Eskişehir'in ilk tramvaylarını aldığı yabancı Bombardier firmasının tren bölümünü, geçtiğimiz yıllarda Bombardier ile zaten birçok projede birlikte çalışan Fransız bir firmanın satın aldığını da düşününce, dikkat çekiyor haliyle...
Tesadüf bu ya...
***
Şimdi de gelelim tramvay ihalesine...
Eskişehirliler olarak bilmeye hakkımız var... Eskişehir Büyükşehir Belediyesi'nin şu sorularla ilgili bir açıklama yapmasını rica ediyoruz.
Eskişehir tarihinin belki de en büyük ve kapsamlı tramvay ihalelerinden birine çıkılıyor. İhale ilanı yayınlanıyor, ancak neden bu konuda ayrıca kamuoyuna bir açıklama, duyuru yapılmıyor? Neden böyle güzel bir gelişme halen kamuoyu ile bir bültenle paylaşılmış değil de, biz rastlantı eseri görüp haber yapıyoruz ve Sabah gazetesinin bir yazarından enteresan detaylar öğreniyoruz...
İkincisi, neden ihalede "yerli marjı uygulanmıyor", yerli firmalar lehine avantaj var mı, Türkiye'de, Eskişehir'de uygulanan tramvay rayı aralığında tramvay üretecek firmalar olduğu da bariz ortadayken, neden yerli firmaları da katılıma teşvik edici bir ihale yapılmıyor? Yerli firmaların girmesi rekabeti arttırıp daha uygun şekilde tramvay almamızı sağlamaz mı? İhale denilen şey neden yapılır? Neticede o krediyi de Eskişehir ödeyecek değil mi?
Denebilir ki, "Avrupa Yatırım Bankası şu şartları öne sürüyor, biz ihaleyi ona göre yaptık"... O zaman tüm o maddeleri kamuoyuna açıklar mısınız? İhalede yerli firmaların bu ihaleye katılımını engelleyici olduğu öne sürülen maddeler Avrupa Yatırım Bankası'nın hangi şartlarından kaynaklanıyormuş? Hepimiz bir öğrenelim...
Ve Eskişehir'de önümüzde olan bariz bir örnek de var... CHP'li Tepebaşı Belediyesi AB'den 4 milyon avroluk kredi aldı, projeleri için... Ve bu krediyle bu şehre Eskişehir Büyükşehir Belediyesi'nin halen tek bir tane bile almadığı elektrikli otobüsler ve elektrikli otomobiller de kazandırdı. Hepsini de yerli üretim aldı... Yerli üretim şartıyla aldı... Kardeş belediyeniz Tepebaşı Belediyesi ve Türkiye'deki birçok belediye bunu yapabiliyorken, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi'nin bu yabancı üretim tramvay sevdasında diretmesinin sebebi nedir?
Eskişehir bu ihale yapılmadan önce bunların açıklamasını ve cevabını bekliyor...